Dział Naukowo Oświatowy utworzono w cieszyńskim muzeum w latach 80-tych. Obecnie zajmuje się on prowadzeniem szeroko rozumianej akcji oświatowej, w zakres której wchodzą    m. in. kontakty ze szkołami i innymi placówkami oświatowymi znajdującymi się na terenie miasta i poza nim. Przygotowywanie i prowadzenie lekcji muzealnych oraz organizacja - w porozumieniu z pracownikami merytorycznymi pozostałych Działów - odczytów, prelekcji i różnego rodzaju dyskusji dotyczących działalności muzeum i prezentowanych wystaw.

Dział współpracuje również ze szkołami  prowadząc przede wszystkim działalnośæ informacyjną  a także szkoleniową dla nauczycieli. Owocem tej współpracy są  m.in.  coroczne prezentacje prac dzieci przygotowywane na ogólnopolskie konkursy plastyczne "Moja Przygoda w Muzeum".

W ostatnich latach pracownicy Działu Naukowo Oświatowego  wraz z Muzeum Těšinska z Czeskiego Cieszyna stworzyli projekt edukacyjny "Zabawa w Muzeum". Został on podjęty w ramach Wspólnego Funduszu Małych Projektów Phare 2002  oraz  INTERREG IIIA Czechy – Polska  – Fundusz Mikroprojektów – Euroregion Śląsk Cieszyński. Działanie to nawiązuje do programu wytyczonego przez oba muzea – wymiana kulturalna, naukowa i działalnośæ oświatowa i dydaktyczna na terenie całego Śląska Cieszyńskiego. Jest to projekt edukacyjno-artystyczny skierowany przede wszystkim do dzieci i młodzieży (w tym również niepełnosprawnych) naszego regionu,  ale  również młodych mieszkańców innych miast Polski i Czech.

Projekt Zabawa w Muzeum przez organizowanie wykładów i warsztatów oraz wydawnictwa edukacyjne (foldery, przewodniki,gry i przedmioty interaktywne) ma na celu rozwijanie u młodych ludzi samodzielności myślenia niezbędnej do  twórczego odbioru otaczającego świata. W ramach projektu na terenie Muzeum  powstała pracownia plastyczna, dostępna  dla dzieci i młodzieży z Cieszyna i okolic, ale również dla młodzieży z Czech, zapraszanej wraz z opiekunem z Muzeum Těšinska, na wykłady i warsztaty artystyczne.

Dział Naukowo Oświatowy organizuje  spotkania młodych ludzi po obu stronach granicy, jak  również stwarza okazję do integracji dzieci i młodzieży zdrowej i niepełnosprawnej.

Z myślą o dzieciach i  młodzieży cieszyńskich szkól różnego szczebla i szeroko pojmowanej edukacji regionalnej i historycznej Dział we współpracy z metodykami szkolnymi przygotowuje wykłady i  wystawy o charakterze oświatowym,.

Ważną formą kontaktów z młodzieżą szkolną, najczęściej stosowaną w praktyce muzealnej, są tzw. lekcje muzealne. Tematyka jaką  proponujemy uczniom cieszyńskich  szkół jest bardzo bogata i dotyczy wszystkich dziedzin jakimi nasze muzeum się zajmuje. Częśæ  lekcji muzealnych ilustruje rozwój i przemiany osadnicze i kulturowe w rejonie Cieszyna w pradziejach oraz przybliża historię miasta od jego początków  do czasów II wojny światowej.

Dział Naukowo - Oświatowy prowadzi również dokumentację wszystkich wystaw prezentowanych w muzeum oraz posiada filmotekę oświatową, która systematycznie jest uzupełniana o nowe filmy i programy edukacyjne.