ul. T. Regera 6, 43-400 Cieszyn (wejście od ul Srebrnej 1a). Czytelnia biblioteki otwarta jest od wtorku do czwartku w godzinach 9.00-14.00. Istnieje również możliwość skorzystania z  lekcji bibliotecznych (muzealnych) od wtorku do piątku w godz. 8.00 - 14.30. Termin lekcji prosimy ustalaċ tydzień wcześniej dzwoniąc pod numer Muzeum lub pisząc na adres mail: Ten adres email jest ukrywany przed spamerami, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce, by go zobaczyć

Historia biblioteki muzealnej związana jest z powstaniem samego Muzeum. Jej początki wiążą się z osobą Leopolda Jana Szersznika. Posiadał on bogaty księgozbiór, na który składały się między innymi książki (300 woluminów) z biblioteki założonej w Cieszynie przez Jezuitów w 1675 r. Księgozbiór ten ks. Szersznik nieustannie wzbogacał nowymi nabytkami. Część książek zakupił, wiele też odziedziczył po krewnych i przyjaciołach. Biblioteka określana jako muzealna powstała później, wraz z założeniem w 1901 r. Muzeum Miejskiego w Cieszynie. Oprócz muzealiów napływały do niego również książki. Stare i nowe potraktowano jako eksponaty. Użytkowe, których nie można było wpisać do inwentarza jako muzealia, były często pomocne przy opracowaniu zbiorów. Zapisy dotyczące najstarszej części księgozbioru kończą się na 1905 r. W 1932 r. zbiory  uporządkowano i systematycznie powiększano. Główne zakupy publikacji dotyczą muzealnictwa i historii regionu. Przez lata biblioteka powiększyła się też o prywatne księgozbiory. Przekazywali je opiekujący się biblioteką kolejni kustosze Muzeum, a także osoby prywatne. Po podziale w 1960r. zbiorów Muzeum na część biblioteczną i muzealną część książek przekazano do Książnicy Cieszyńskiej, część pozostała przy Muzeum. Biblioteka funkcjonuje odtąd jako odrębny księgozbiór w dalszym ciągu powiększana przez zakupy oraz dary. Wśród najcenniejszych nabytków biblioteki wymienić należy inkunabuły i stare druki z kolekcji cieszyńskiego kolekcjonera B. Konczakowskiego, a także pokaźny zbiór książek. W. Zająca, tworzący wydzieloną grupę.

Obecnie biblioteka muzealna pełni rolę księgozbioru podręcznego. Zgromadzono tu książki z zakresu archeologii, historii, historii sztuki, techniki, fotografii, jak również muzeologii, muzealnictwa, nauki o książce oraz liczne bibliografie i słowniki. Odrębną grupę stanowią silesiaca, księgozbiór dotyczący historii Śląska i Śląska Cieszyńskiego w języku polskim, czeskim i niemieckim. Odrębny inwentarz to 370 starodruków, w tym 21 inkunabułów. W muzealnych zbiorach bibliotecznych zgromadzono tez kilkaset tytułów czasopism.

Najciekawsze starodruki:

Jacques Lefevre d’Etaples, QUINCUPLUM PSALTERIUM, Paris 1500

Spośród wszystkich starych druków w księgozbiorze muzeum zdecydowanie najcenniejszym egzemplarzem jest  Quincuplum Psalterium.  Autor  zestawił  w pierwszej części swego dzieła trzy wersje przekładu Psałterza autorstwa św. Hieronima.  Tekst zawiera więc  Psałterz Galijski (najwcześniejsza próba św. Hieronima) Psałterz Rzymski (późniejszy) oraz hebrajski, tłumaczony przez św. Hieronima bezpośrednio z oryginału. Po każdym paralelnie drukowanym psalmie następują komentarze i wyjaśnienia Lefevre’a.  W drugiej części znowu paralelnie umieszczone są psalmy wybrane z tzw. Vetus Latina, czyli z łacińskiego przekładu Biblii nazywanego tak  w Kościele Zachodnim jeszcze przed powstaniem przekładu św. Hieronima.  Znajduje się tu przekład psalmów, który Lefevre uważa za najbardziej poprawny. Ta ściśle naukowa praca przyniosła mu wielkie uznanie, ale jako że  nie była przeznaczona dla szerokiej publiczności. stąd także dzisiaj jest rzadkością. Egzemplarz  Quincuplum Psalterium Jacquesa Lefevre’a d’Etaples jest jedynym w Polsce, i jednym z niewielu na świecie.

Sebastian Brandt, Stultifera Navis..., J. Bergmann de Olpe, Basel 1498

Stultifera Navis jest łacińskim przekładem Das Narrenschiff pióra Jakuba Kochera. Jest to zbiór krótkich, dwu stronnicowych satyr pisanych białym wierszem rytmicznym. Brant wyśmiewa w nich różne przywary i ułomności ludzkie np. Chciwość czy  bezużyteczne studiowanie książek. Do każdego wierszyka dołączony jest drzeworyt mający go zilustrować. Obok drzeworytów umieszczone są odsyłacze do Biblii. Dzieło zawiera kilkanaście dodanych przez Branta nowych satyr; jest opatrzone licznymi przedmowami i epigramami autorstwa m.in. Tomasza Beccedelli. Zachowało się wiele egzemplarzy Das Narrenschiff dlatego wartość tego dzieła nie zasadza się na rzadkości, ale na tym, że ilustracje do niego sporządzał sam Albrecht Dürer.  Zdaniem specjalistów  drzeworyty te przedstawiają dużą wartość artystyczną.

Sebastian Münster, COSMOGRAPHIE ODER BESCHREIBUNG ALLER LÄNDERN, [Bazylea 1550]

Cosmograhpia Sebastiana Münstera jest jak sama nazwa wskazuje opisem świata. Do jej stworzenia autor wykorzystał dzieła pisarzy starożytnych, ale także twórców bardziej mu współczesnych. Księga I  zawiera ogólny opis świata oparty na  przekazach Biblii oraz  dzieł Klaudiusza Ptolemeusza, stąd  historia arki Noego czy wieży Babel zawiera także opisy pomiarów ziemi, wizerunki przyrządów astronomicznych etc. Księga II opisuje Europę, najpierw ogólnie a następnie poszczególne kraje: Anglię, Szkocję, Hiszpanię, potem Galicję, Italie  W Księdze III bardzo obszernie i  szczegółowo omawiane są  Niemcy i cała Rzesza,  wraz z Holandią, Szwajcarią, Czechami etc. Księga IV opisuje Danię, Szwecję, Norwegię, Islandię, Węgry, Polskę, Litwę, Moskwę, kraje rumuńskie i Bułgarie, Grecję, Turcję. Księga V: Azję Mniejszą, Palestynę, Arabie i inne kraje azjatyckie, księga VI (niekompletna w egzemplarzu Muzeum) Afrykę.  

Dzieło Münstera ma ambicje być „summą” wiedzy o świecie stąd interesuje się on wszystkim. Opis poszczególnego kraju zaczyna się przeważnie od opisu części tego terytorium, następnie jego historia, sylwetki władców. W swoim dziele Münster zamieścił też wiele tablic genealogicznych. Tekst ubogacony jest wieloma mapami i ilustracjami.

MISSALE CRACOVIENSE PRO ITINERANTIBUS

Jest to jeden z najwcześniejszych druków na ziemiach polskich, bowiem wyszedł z drukarni Jana Hallera, w Krakowie, pierwszej stałej polskiej drukarni. Jest to mszał używany w diecezji krakowskiej, choć nie tylko dla celów obrzędowych. Jest to wydanie wyjątkowe, gdyż zostało wydane „in quarto” dla potrzeb duchownych, którzy znajdowali się w podróży i normalnych rozmiarów mszał  był w takim wypadku zawadą. Drukowany jest bardzo starannie, kilkoma rodzajami czcionek, a przy tym na przemian kolorem czarnym i czerwonym przez co uzyskuje elegancje i piękność jednocześnie.

Mszał Krakowski składa się z dwóch części. W części pierwszej poprzedzonej indeksem podany jest porządek mszy św. na poszczególne niedziele roku kościelnego, od adwentu rozpoczynając. W części tej znajduje się też porządek mszy o świętych oraz liturgia świąt kościelnych. W części drugiej, znacznie krótszej zosta1) podany porządek mszy w poszczególnych intencjach np. za grzechy, o dobrą śmierć, za papieża, za Kościół etc.

Jan Długosz, VITA SANCTI STANISLAI, CRACOVIENSIS EPISKOPI, J. Haller Kraków 1511

Jest to obszerne dzieło, składające się z trzech części tzw. „hektetów” dedykowanych Sędziwojowi z Czechła, zakończonych podsumowaniem i opisem cudów św. Stanisława  Następnie umieszczone są legendy o świętych pochodzących lub związanych z Polską i krajami sąsiednimi, św. Wojciechu, św. Florianie, św. Stefanie królu, św. Jadwidze itd., których autorem prawdopodobnie nie jest Jan Długosz. Dzieło to, bardzo starannie wytłoczone zostało wydrukowane w królewskiej oficynie Jana Hallera i jest jednym z najwcześniejszych druków polskich.

Jacobus de Voregine,  Legenda aurea sanctorum, sive Lombardica historia. A. Koberger   Nuremberge 1481

Złota legenda jest największym i najpopularniejszym zbiorem żywotów świętych kościoła katolickiego jaki znała literatura średniowiecza. Informacje tu zamieszczone autor opracował na podstawie ustnych podań i wczesnych opracowań. Ułożył legendy zgodnie z kościelnym kalendarzem liturgicznym tak, żeby na każdy dzień roku przypadała inna legenda zgodna ze wspomnieniem świętego na dany dzień. O popularności tego dzieła świadczy fakt, że zachowało się ok. 800 jego rękopisów. Już w XVI w. doczekała się  Złota legenda przekładu na język polski, którego zachowały się jedynie fragmenty. Do XVI w. dzieło to było wydawane także drukiem.

Werner Rolevinck, Fasciculus temporum, E. Ratdolt Venice 1485

Współoprawne z  Legenda aurea sanctorum, sive Lombardica historia  Jacobusa de Voregine dzieło jest typową “kroniką świata” widzianego oczami człowieka średniowiecza.  Stronice zostały podzielone  na “strefy”.  Przez środek biegnie linia tradycji chrześcijańskiej. Główne postaci historii biblijnej przedstawione w barwnych okręgach tworzą jakby genealogię “poziomą”.

Nad nią znajduję się część poświęcona wydarzeniom świeckim. Pojawiają się opisy dotyczące historii mocarstw Asyrii, Babilonu czy Rzymu. Narodzenie Chrystusa jako przełom w historii zaznaczono wyraźnie znakiem graficznym. Po nim następuje opis historii Kościoła, papieży i świata nowożytnego  z jego rzymskimi i bzantyńskimi cesarzami oraz władcami  Francji i Niemiec. Kronika kończy się na 1284 roku.
Wartość  Fasciculus temporum jako źródła historycznego jest niewielka. Jest to jednak ciekawe dzieło sztuki średniowiecznego  drukarstwa bogato zdobione barwnymi rycinami postaci i architektury.

Albumazar Abalahi,  Introductiorium in astronomiam...  Erhard Ratdolt, Augsburg 1498

Kitab al-mundhal al-Kabir czyli Wprowadzenie do astronomii składa się z pięciu ksiąg, z których każda poświęcona jest innemu zagadnieniu tej nauki. Księga I relacjonuje genezę i historię astronomii. Księga II omawia ruchy ciał niebieskich. Księga III opisuje szczegółowo zjawiska astronomiczne. Księga IV poświęcona jest udowadnianiu twierdzeń astronomicznych. Ostatnia, księga V mówi o pożytkach płynących z astronomii.

Dzieło to nie jest jedynym dziełem Albumazara przełożonym na łacinę w średniowieczu. Oprócz niego przełożono m.in. „Flores astrologiae” i „De magnis cominctonibus”.

Tekst Albumazara przełożył dla Rotdolda - Hermann Dalmata. Erhard Ratdolt (1447-1527) prowadził w latach 1476-85 drukarnię w Wenecji a od 1485 w swym rodzinnym Augsburgu. Wsławił się m.in. inicjałami drzeworytowymi z białym ornamentem roślinnym na czarnym tle tzw. „litterae florentes”, które zdobią również dzieło Albumazara.

Bernard de Breydenbach, PEREGRINATIO IN TERRAM SANCTAM [Petrus Schöffer, Mainz 1486]

Dzieło Breydenbaha, niemieckiego duchownego i doktora prawa jest sprawozdaniem a właściwie dziennikiem podróży do Palestyny. Autor wyruszył z Wenecji i poprzez jej wyspiarskie posiadłości dotarł do Jerozolimy. Dzieło zawiera drzeworyty i teksty opisujące miejscowości, które zwiedził w czasie swej wyprawy. Obok opisów świętych miejsc chrześcijaństwa Breydenbah zamieścił teksty opisujące ludność zamieszkującą Ziemie Świętą czyli Żydów, Greków, Syryjczyków, Franków, Saracenów, Jakobitów, Nestorian i Maronitów. Informacje o tych ludach i wyznaniach uzupełnione zostały ilustracjami i alfabetem. Druga część dzieła to opis wędrówki do klasztoru św. Katarzyny na Synaju jaką autor podjął wraz z Janem de Solms i Filipem de Bicken. Oprócz Synaju opisuje Breydenbah również Egipt i jego okolice. Całość uzupełnia spis wysp należących do Wenecji.

Dzieło wydał drukiem po raz pierwszy Piotr Schöffer w 1486 roku. Jest to jedno z pierwszych drukowanych itinerariów, złożone szwabachą wprowadzoną do typografii rok wcześniej. Drzeworyty zdobiące to wydawnictwo wykonał Erhard Reuwich.