Historia gromadzenia zbiorów archeologicznych w cieszyńskim muzeum wiąże się z rozwojem muzealnictwa na przestrzeni ostatnich dwustu lat. Początków dzisiejszego działu archeologii należy szukać w kolekcji księdza Leopolda Jana Szersznika, w której wśród zabytków z różnych dziedzin nauki znalazły się też tzw. starożytności, czyli zabytki archeologiczne. Były to w głównej mierze monety rzymskie oraz gliniane naczynia kultury łużyckiej (1800-1750 lat p.n.e), reprezentowane głównie przez urny popielnicowe z prochami zmarłych, a także malowane naczynia antycznej Grecji i Rymu. W skład zbiorów szersznikowskich w XIX wieku włączono szereg innych zabytków archeologicznych, najczęściej darowanych przez inne osoby. Do takich zbieraczy należał m.in. ks. Berger, który przekazał do kolekcji szereg zabytków archeologicznych, np. groty oszczepów, narzędzia i ozdoby pochodzące głównie z terenu Śląska.

Drugą grupę zabytków związaną z najdawniejszą działalnością człowieka stanowią zabytki gromadzone przez istniejące w Cieszynie od 1901 roku Muzeum Miejskie oraz nieliczne zabytki archeologiczne zbierane przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, którego kolekcję włączono do muzealnych zbiorów w roku 1930. W roku 1935 do zbiorów muzeum włączono jeszcze istniejące do tej pory niezależnie zbiory szersznikowskie, które bardzo wbogaciły zbiory archeologiczne. W tym czasie nie istniał jednak jeszcze w muzeum wydzielony dział archeologii. Dopiero w 1969 roku pod egidą Towarzystwa Miłośników Regionu powstało w Cieszynie "Towarzystwo Kopidołów i Inszej Maści Dziurołazów", mogących pochwalić się licznymi odkryciami archeologicznymi na terenie starego miasta, czego konsekwencją było utworzenie w Muzeum Działu Archeologii.

Zabytki archeologiczne od momentu zlokalizowania w terenie na stanowisku archeologicznym, przechodzą żmudny okres "obróbki"- dokumentacja wstępna, analiza naukowa i inwentaryzacja polowa w terenie. Następnie zabytki poddane są konserwacji wstępnej tj. mycie, czyszczenie, ewentualne wyklejanie (ceramika), analiza naukowa i konserwacja naukowa o szczególnym znaczeniu poznawczym. Tak opracowany materiał zostaje poddany procesowi badawczemu, w wyniku czego powstaje dokumentacja końcowa. Najciekawsze znaleziska trafiają na ekspozycję stałą cieszyńskiego muzeum lub innych placówek muzealnych.