W Cieszynie działa kilka szacownych i zasłużonych placówek kultury. Najstarszy rodowód posiada Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

Założone zostało w roku 1801 przez ks. Leopolda Jana Szersznika, jednego z najwybitniejszych obywateli w dziejach miasta. Był wszechstronnie wykształconym humanistą, członkiem zakonu jezuitów. Studiował w Ołomuńcu, Brnie i Pradze. Po kasacji zakonu powrócił do rodzinnego Cieszyna, aby w tym prowincjonalnym miasteczku podjąć pracę oświatową. Spod jego skrzydeł wyszedł Józef Bożek z Bierów k. Skoczowa, dziś znany w świecie jako czeski mechanik i wynalazca.

To właśnie Szersznik, wykorzystując swą wiedzę i talent spowodował, że Cieszyn osiągnął pozycję ośrodka kulturalnego o znaczeniu ponadregionalnym. Pozostawił po sobie dwa wielkie dzieła. Pierwsze to biblioteka, która w 1814 roku jego śmierci, liczyła 12 tysięcy tomów i zawierała druki z XVIII, XVII i XVI wieku oraz kilka inkunabułów. Dziś jej spadkobiercą jest Książnica Cieszyńska. Drugie to muzeum, będące najstarszą publiczną placówką tego typu w dzisiejszej Polsce.

Muzealnictwo pojmował Szersznik w sposób prawie nowoczesny, stąd jego poczynaniom przyświecały cele naukowe i dydaktyczne. Zgromadzona kolekcja stanowiła znakomitą ilustracje tzw. historii naturalnej a jasny układ zbiorów zachęcał do pracy zarówno specjalistów jak i uczniów cieszyńskich szkół, tym bardziej że jej znakomitym uzupełnieniem była wspomniana wyżej biblioteka.

Koniec XIX wieku przyniósł w Cieszynie kilka inicjatyw społecznych z których najbardziej doniosłe dla muzealnictwa okazało się powołanie w 1901 roku "Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Cieszynie", na czele którego stanął ks. Józef Londzin - profesor, działacz polityczny, poseł do parlamentu wiedeńskiego, a później warszawskiego, burmistrz Cieszyna. To właśnie PTL zorganizowało w 1903 r. wielką wystawę ludoznawczą w Cieszynie, która przerodziła się w swoistą manifestację polskości, a zebrane eksponaty przeszły na własność Towarzystwa.

W tym samym czasie gdy powstaje PTL, dzięki inicjatywie Oskara Weissmana, kapitana 100. pułku piechoty austriackiej w Cieszynie, dochodzi do sformowania miejskich zbiorów muzealnych.  Po pierwszej wojnie światowej z chwilą przejęcia części miasta przez władze polskie, stanowisko kustosza Muzeum Miejskiego objął inż. Wiktor Karger. Wtedy też doszło do połączenia zbiorów miejskich i Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Siedzibą nowopowstałej placówki została duża kamienica o charakterze pałacowym przy ówczesnej ulicy Demla (dziś Regera) niedaleko Rynku. Ta dawna posiadłość rodziny Larisch-Mönich powstała na przełomie XVIII i XIX wieku i posiada rzadko spotykane malowidła ścienne.

Uroczystego otwarcia Muzeum w nowej siedzibie dokonano 21 czerwca 1931 roku. Uroczystościom towarzyszył VI Zjazd Związku Muzeów w Polsce zwołany z tej okazji w Cieszynie, a Polskie Towarzystwo Ludoznawcze wydało specjalny numer "Zarania" w całości poświęcony sprawom muzealnictwa.

II wojna światowa nie poczyniła wielkich strat w zakresie zbiorów jednak sam budynek zniszczony został przez pożar, który wybuchł w kwietniu 1942 roku. Okres od 1945 roku to najpierw naprawa zniszczeń samego budynku, a później porządkowanie zbiorów połączone z rewindykacją zbiorów wywiezionych przez Niemców.

W 1952 roku wydzielono ze zbiorów muzealnych wszystkie archiwalia i utworzono Oddział Wojewódzkiego Archiwum z siedzibą w Cieszynie. W 1960 roku z zabytkowego księgozbioru muzealnego utworzono Oddział Zabytkowy Biblioteki Śląskiej. W 1983 na podstawie ekspertyzy technicznej zamknięto dla zwiedzających ekspozycję. Brak funduszy spowodował, że dopiero w 1992 roku przystąpiono do remontu budynku. W styczniu 2002 roku po wieloletnim remoncie przekazano obiekt do użytkowania. 14 czerwca 2002 otwarciem stałej ekspozycji "Na skrzyżowaniu dziejów i kultur" udostępniono Muzeum dla zwiedzających.

Dziś w ramach Muzeum Śląska Cieszyńskiego funkcjonują działy archeologii, historii, sztuki, techniki, etnografii i fotografii. Muzeum posiada Oddziały w Górkach Wielkich, Skoczowie i Wiśle. W Muzeum znalazły miejsce zbiory Generalnego Wikariatu w Cieszynie, Muzeum Szkolnego Macierzy z Orłowej, część kolekcji Brunona Konczakowskiego i wiele innych tworzących najbogatsze zbiory muzealne na Śląsku Cieszyńskim.