Historia gromadzenia zbiorów archeologicznych w cieszyńskim muzeum wiąże się z rozwojem muzealnictwa na przestrzeni ostatnich dwustu lat. Początków dzisiejszego działu archeologii należy szukać w kolekcji księdza Leopolda Jana Szersznika, w której wśród zabytków z różnych dziedzin nauki znalazły się też tzw. starożytności, czyli zabytki archeologiczne. Były to w głównej mierze monety rzymskie oraz gliniane naczynia kultury łużyckiej (1800-1750 lat p.n.e), reprezentowane głównie przez urny popielnicowe z prochami zmarłych, a także malowane naczynia antycznej Grecji i Rymu. W skład zbiorów szersznikowskich w XIX wieku włączono szereg innych zabytków archeologicznych, najczęściej darowanych przez inne osoby. Do takich zbieraczy należał m.in. ks. Berger, który przekazał do kolekcji szereg zabytków archeologicznych, np. groty oszczepów, narzędzia i ozdoby pochodzące głównie z terenu Śląska.

Drugą grupę zabytków związaną z najdawniejszą działalnością człowieka stanowią zabytki gromadzone przez istniejące w Cieszynie od 1901 roku Muzeum Miejskie oraz nieliczne zabytki archeologiczne zbierane przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, którego kolekcję włączono do muzealnych zbiorów w roku 1930. W roku 1935 do zbiorów muzeum włączono jeszcze istniejące do tej pory niezależnie zbiory szersznikowskie, które bardzo wbogaciły zbiory archeologiczne. W tym czasie nie istniał jednak jeszcze w muzeum wydzielony dział archeologii. Dopiero w 1969 roku pod egidą Towarzystwa Miłośników Regionu powstało w Cieszynie "Towarzystwo Kopidołów i Inszej Maści Dziurołazów", mogących pochwalić się licznymi odkryciami archeologicznymi na terenie starego miasta, czego konsekwencją było utworzenie w Muzeum Działu Archeologii.

Zabytki archeologiczne od momentu zlokalizowania w terenie na stanowisku archeologicznym, przechodzą żmudny okres "obróbki"- dokumentacja wstępna, analiza naukowa i inwentaryzacja polowa w terenie. Następnie zabytki poddane są konserwacji wstępnej tj. mycie, czyszczenie, ewentualne wyklejanie (ceramika), analiza naukowa i konserwacja naukowa o szczególnym znaczeniu poznawczym. Tak opracowany materiał zostaje poddany procesowi badawczemu, w wyniku czego powstaje dokumentacja końcowa. Najciekawsze znaleziska trafiają na ekspozycję stałą cieszyńskiego muzeum lub innych placówek muzealnych.

Dział Etnografii przy Muzeum Śląska Cieszynskiego zajmuje się głównie zbieraniem i opisywaniem eksponatów związanych z szeroko rozumianą kulturą i sztuką ludową. Szczególnym przedmiotem zainteresowania działu jest kultura ludowa Śląska Cieszynskiego. W muzealnych zbiorach znajduje się 6415 eksponatów z dziedziny etnografii. Główny trzon zbiorów tego dzialu stanowią przedmioty odziedziczone po działającym od 1901 roku Polskim Towarzystwie Ludoznawczym, jak również istniejącym od 1931 roku Towarzystwie Przemysłu Ludowego i Domowego w Cieszynie. Wśród pokaźnej ilości eksponatów można wyodrębnić kilka zasadniczych grup przedmiotów, które uszeregowane są w kilka podstawowych klas.

Należy więc wymienić skrzynie i szafy malowane, obrazy na szkle, sztukę odpustową, elementy strojów ludowych wraz ze stanowiącą ich dopełnienie biżuterią. Kolejną grupą eksponatów jest ceramika ludowa i przedmioty codziennego użytku, wykonane z drewna lub żelaza. Wszystkie eksponaty stanowią doskonałą dokumentację i materiał do  dalszych analiz i badań naukowych dotyczących tematu sztuki i kultury ludowej naszego regionu.

Dział Historii powstał na początku siedemdziesiątych lat XX wieku. Skupiono w nim eksponaty dotyczące szeroko rozumianej historii Śląska Cieszyńskiego i inne, przedtem zaliczane do ogólnych zbiorów cieszyńskiego muzeum. Tak jak skomplikowana jest i była przeszłość historyczna, tak różnorodne są eksponaty tworzące dział historii.

Część z nich została zebrana jeszcze przez założyciela muzeum - księdza Leopolda Jana Szersznika, inne trafiły do zbiorów muzealnych w ciągu ostatnich dwustu lat. Znajdujemy tu m.in.: tłoki i pieczęcie Cieszyna i innych miast (począwszy od średniowiecznych), odznaki różnych stowarzyszeń, medale i odznaczenia wojskowe, bardzo liczne medale pamiątkowe (m.in. wybite z okazji podpisania Pokoju Cieszyńskiego w 1779 roku), plakaty i afisze (w tym ogłoszenia okupanta hitlerowskiego z czasów II Wojny Światowej oraz kolekcję antyzachodnich plakatów z czasów komunistycznych), mundury, kolekcję banknotów (w tym również  zdawkowych z okresu I Wojny Światowej).

Znaczną cześć Działu Historii stanowią militaria, z których najcenniejsze możemy zobaczyć w Zbrojowni Muzeum, stanowiącej część stałej ekspozycji. Skromna, ale cenna kolekcja sztandarów historycznych liczy kilkanaście pozycji, z których najcenniejszy to sztandar księcia Adama Wacława z 1605 roku oraz chorągiew darowana cieszyńskim stanom szlacheckim w 1662 roku przez cesarza Leopolda I za zasługi w walce z Turkami. Dział Historii gromadzi także dokumenty historyczne - głównie z nowych lat, gdyż starsze zostały  po podziale zbiorów muzealnych w 1960 roku przekazane do cieszyńskiego archiwum. Ogółem Dział Historii liczy prawie 14 tysięcy eksponatów. Z działem  tym połączony jest znacznie skromniejszy dział techniki, który liczy ponad 800 eksponatów. Tworzą go różnego rodzaju narzędzia kuchenne, instrumenty muzyczne, maszyny do pisania, lampy itd. Jednym z najbardziej efektownych eksponatów jest bicykl, wyprodukowany w Coventry (Anglia) około 1880 roku. Także tu część eksponatów pochodzi ze zbiorów ks. L.J. Szersznika, między innymi używane przez niego instrumenty naukowe i astronomiczne. Szczególnie piękny jest globus nieba, pochodzący z najbardziej znanej w dawnych czasach wytwórni map, atlasów i globusów Janssoniusa Blaeu w Amsterdamie, datowany na 1602 rok.

Dział sztuki liczy obecnie ponad 9 000 eksponatów. Już ksiądz Leopold Jan Szersznik tworząc swą kolekcję założył, że nie będzie się ona opierała tylko i wyłącznie na przedmiotach pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego, czy ziem przyległych. Tak więc przez ponad 200 lat historii naszego muzeum zebrała się pokaźna kolekcja obrazów, rzeźby, grafiki i rzemiosła artystycznego, prezentujących różne techniki artystyczne, pochodzących z różnych okresów i wykonanych w różnych miejscach Europy i świata. Pieczę nad działem po jego wyodrębnieniu z całości zbiorów w 60. latach XX wieku sprawowali kolejno: dr W. Iwanek, M. Adamczyk i A. Połednik. 

Na obecną kolekcję Działu Sztuki składają się obiekty pochodzące  ze zbiorów ks. L.J. Szersznika, Muzeum Miejskiego, prywatnej kolekcji Bruna Konczakowskiego, Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, darów, legatów i przekazów od osób prywatnych i instytucji oraz  zakupów poczynionych przez muzeum w ciągu całego XX wieku.     

Szersznik nazwał swą kolekcję dzieł sztuki różnymi „starożytnościami i osobliwościami”. Nie jest ona zbyt duża, bowiem zbiory Szersznika obejmowały przede wszystkim księgozbiór, minerały i przedmioty z dziedziny przyrody, niemniej zachowane do dzisiaj eksponaty stanowią jedne z najcenniejszych obiektów naszego muzeum. Pochodzą one zarówno z odległych miejsc Europy, jak i z terenu Śląska Cieszyńskiego.

W okresie międzywojennym do zbiorów trafiła duża liczba eksponatów sakralnych pochodzących z cieszyńskich i okolicznych kościołów. Tak więc w muzeum znalazły się obrazy ołtarzowe i rzeźby z Ogrodzonej, Kisielowa, Puńcowa, Ochab, Lesznej, Stonawy oraz niektórych kościołów cieszyńskich. Są to zabytki wysokiej klasy, z reguły malowane na deskach lub rzeźbione w drewnie, datowane na okres od XV do XVIII wieku.

Do największych kolekcjonerów europejskich należał bezsprzecznie Bruno Konczakowski, którego prywatne zbiory po jego śmierci zostały podzielone na trzy części, a jedna z nich uświetniła kolekcję sztuki muzeum cieszyńskiego. Mimo, że Cieszyn musiał zrezygnować z najbardziej reprezentatywnej części, tzn. broni, to do  zbiorów działu sztuki trafiły 4 okazy słynnych cieszynek (jedyne zresztą w naszej kolekcji muzealnej). Konczakowski nie zawężał swego zbieractwa do przedmiotów rodzimych, jego kolekcja zawierała wszystko co cenne i piękne. Stąd w  zbiorach sztuki znalazły się majoliki włoskie i fajanse hiszpańskie, porcelana niemiecka i austriacka, szkło dolnośląskie, meble francuskie, dywany z Bliskiego Wschodu i renesansowe kamionki niemieckie. W ostatnich latach Muzeum  wzbogaciło się również o dość nietypowe, jak na Śląsk Cieszyński eksponaty, a mianowicie zbiór ikon prawosławnych głównie z XIX wieku (obecnie około 500 sztuk), które sukcesywnie przekazane były z Urzędu Celnego w Cieszynie i Straży Granicznej.

Fotograficzna kolekcja cieszyńskiego Muzeum została zapoczątkowana przez Oskara Weismanna, twórcę założonego w 1901 roku Muzeum Miejskiego. Zbiory fotograficzne opierały się przede wszystkim na darach cieszyńskich mieszczan i kolekcjonerów.  Obejmowały przykłady najstarszych technik i zastosowań fotografii z początków jej istnienia (dagerotypie, ambrotypie, ferrotypie, panotypie) oraz zdjęcia wykonywane współcześnie, jako dokumentacja ówczesnych czasów. W zbiorach zachoawł się również wyjątkowy zespół ok. 1500 fotograficznych portretów niemal  wszystkich warstw społecznych i zawodowych  mieszkańców Cieszyna z lat 1860-1900.

Duży zbiór fotografii zgromadziło Muzeum Śląskie Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Cieszynie. Były to przede wszystkim ilustracje etnograficznej kolekcji Muzeum Śląskiego. Ważną rolę odegrała fotografia katalogowo-muzealna. Dzięki zbiorowi ok. 400 zdjęć obserwować dziś można rozwój cieszyńskiej ekspozycji muzealnej, jak też konkretne eksponaty w prawie stuletnim okresie.

W latach międzywojennych do fotograficznych zbiorów Muzeum w dalszym ciągu trafiały kolekcje prywatne, a także zbiory z innych  muzeów. Jednym z takich zbiorów był zespół fotogramów Muzeum Macierzy Szkolnej w Orłowej przejęty w 1938 roku. Dokumentował on polskie szkolnitwo, życie kulturalne i oświatowe oraz kulturę ludową na Śląsku zaolziańskim. Po II wojnie światowej fotograficzne zbiory Muzeum długi czas  pozostawały w zamknięciu. Wykorzystywano je jedynie do celów badawczych i wystawienniczych. Bogaty i różnorodny charakter zbioru starej fotografii, jak również jego wielkość (ok. 20 000 eksponatów) był powodem utworzenia w 1981 roku nowego Działu Fotografii. Wiodącą kolekcją Działu jest fotograficzna ikonografia Cieszyna i Śląska Cieszyńskiego. W kolekcji znalały się również portrety mieszczańskie i cieszyńska fotografia warsztatowa. Odrębnym przedmiotem zainteresowań kolekcjonerskich są szklane klisze negatywowe, zdjęcia stereoskopowe, widokówki oraz sprzęt fotograficzny, jak również specjalne ramy fotograficzne i albumy.  Zbiory Działu Fotografii Muzeum Śląska Cieszyńskiego ukazują szeroką, ponad stósześćdziesięcioletnią, panoramę dziejów fotografii na Śląsku Cieszyńskim. Ilustrują też krajobraz, kulturę, ludzkie historie oraz przemiany dokonujące się w tej części Europy.

ul. T. Regera 6, 43-400 Cieszyn (wejście od ul Srebrnej 1a). Czytelnia biblioteki otwarta jest od wtorku do czwartku w godzinach 9.00-14.00. Istnieje również możliwość skorzystania z  lekcji bibliotecznych (muzealnych) od wtorku do piątku w godz. 8.00 - 14.30. Termin lekcji prosimy ustalaċ tydzień wcześniej dzwoniąc pod numer Muzeum lub pisząc na adres mail: Ten adres email jest ukrywany przed spamerami, włącz obsługę JavaScript w przeglądarce, by go zobaczyć

Historia biblioteki muzealnej związana jest z powstaniem samego Muzeum. Jej początki wiążą się z osobą Leopolda Jana Szersznika. Posiadał on bogaty księgozbiór, na który składały się między innymi książki (300 woluminów) z biblioteki założonej w Cieszynie przez Jezuitów w 1675 r. Księgozbiór ten ks. Szersznik nieustannie wzbogacał nowymi nabytkami. Część książek zakupił, wiele też odziedziczył po krewnych i przyjaciołach. Biblioteka określana jako muzealna powstała później, wraz z założeniem w 1901 r. Muzeum Miejskiego w Cieszynie. Oprócz muzealiów napływały do niego również książki. Stare i nowe potraktowano jako eksponaty. Użytkowe, których nie można było wpisać do inwentarza jako muzealia, były często pomocne przy opracowaniu zbiorów. Zapisy dotyczące najstarszej części księgozbioru kończą się na 1905 r. W 1932 r. zbiory  uporządkowano i systematycznie powiększano. Główne zakupy publikacji dotyczą muzealnictwa i historii regionu. Przez lata biblioteka powiększyła się też o prywatne księgozbiory. Przekazywali je opiekujący się biblioteką kolejni kustosze Muzeum, a także osoby prywatne. Po podziale w 1960r. zbiorów Muzeum na część biblioteczną i muzealną część książek przekazano do Książnicy Cieszyńskiej, część pozostała przy Muzeum. Biblioteka funkcjonuje odtąd jako odrębny księgozbiór w dalszym ciągu powiększana przez zakupy oraz dary. Wśród najcenniejszych nabytków biblioteki wymienić należy inkunabuły i stare druki z kolekcji cieszyńskiego kolekcjonera B. Konczakowskiego, a także pokaźny zbiór książek. W. Zająca, tworzący wydzieloną grupę.

Obecnie biblioteka muzealna pełni rolę księgozbioru podręcznego. Zgromadzono tu książki z zakresu archeologii, historii, historii sztuki, techniki, fotografii, jak również muzeologii, muzealnictwa, nauki o książce oraz liczne bibliografie i słowniki. Odrębną grupę stanowią silesiaca, księgozbiór dotyczący historii Śląska i Śląska Cieszyńskiego w języku polskim, czeskim i niemieckim. Odrębny inwentarz to 370 starodruków, w tym 21 inkunabułów. W muzealnych zbiorach bibliotecznych zgromadzono tez kilkaset tytułów czasopism.

Dział Naukowo Oświatowy utworzono w cieszyńskim muzeum w latach 80-tych. Obecnie zajmuje się on prowadzeniem szeroko rozumianej akcji oświatowej, w zakres której wchodzą    m. in. kontakty ze szkołami i innymi placówkami oświatowymi znajdującymi się na terenie miasta i poza nim. Przygotowywanie i prowadzenie lekcji muzealnych oraz organizacja - w porozumieniu z pracownikami merytorycznymi pozostałych Działów - odczytów, prelekcji i różnego rodzaju dyskusji dotyczących działalności muzeum i prezentowanych wystaw.

Dział współpracuje również ze szkołami  prowadząc przede wszystkim działalność informacyjną  a także szkoleniową dla nauczycieli. Owocem tej współpracy są  m.in.  coroczne prezentacje prac dzieci przygotowywane na ogólnopolskie konkursy plastyczne "Moja Przygoda w Muzeum".

W ostatnich latach pracownicy Działu Naukowo Oświatowego  wraz z Muzeum Těšinska z Czeskiego Cieszyna stworzyli projekt edukacyjny "Zabawa w Muzeum". Został on podjęty w ramach Wspólnego Funduszu Małych Projektów Phare 2002  oraz  INTERREG IIIA Czechy – Polska  – Fundusz Mikroprojektów – Euroregion Śląsk Cieszyński. Działanie to nawiązuje do programu wytyczonego przez oba muzea – wymiana kulturalna, naukowa i działalność oświatowa i dydaktyczna na terenie całego Śląska Cieszyńskiego. Jest to projekt edukacyjno-artystyczny skierowany przede wszystkim do dzieci i młodzieży (w tym również niepełnosprawnych) naszego regionu,  ale  również młodych mieszkańców innych miast Polski i Czech.

Projekt Zabawa w Muzeum przez organizowanie wykładów i warsztatów oraz wydawnictwa edukacyjne (foldery, przewodniki,gry i przedmioty interaktywne) ma na celu rozwijanie u młodych ludzi samodzielności myślenia niezbędnej do  twórczego odbioru otaczającego świata. W ramach projektu na terenie Muzeum  powstała pracownia plastyczna, dostępna  dla dzieci i młodzieży z Cieszyna i okolic, ale również dla młodzieży z Czech, zapraszanej wraz z opiekunem z Muzeum Těšinska, na wykłady i warsztaty artystyczne.

Dział Naukowo Oświatowy organizuje  spotkania młodych ludzi po obu stronach granicy, jak  również stwarza okazję do integracji dzieci i młodzieży zdrowej i niepełnosprawnej.